Dünyada ölüm nedenleri arasında üçüncü sırada gelen KOAH, Türkiye’de de en sık görülen akciğer hastalıkları arasında yer alıyor. Ülkemizde 40 yaş üstü nüfusta sıklıkla görülen KOAH, hastaların günlük yaşamını olumsuz bir şekilde etkiliyor. Konu hakkında önemli açıklamalarda bulunan İnönü Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı hekimlerinden Prof. Dr. Gazi Gülbaş, KOAH’ın küresel boyutta sorun teşkil ettiğinin altını çiziyor.
KOAH’ın dünya genelinde önemi giderek artan küresel bir sağlık sorunu olduğunu belirten Gülbaş, dünya genelinde yaklaşık 384 milyon KOAH hastasının olduğunu ve her 8 saniyede bir kişinin (yılda 3.3 milyon) KOAH nedeniyle hayatını kaybettiğini söyledi.
Prof.Dr. Gülbaş, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) , hastalığı ile alakalı merak edilenleri, tedavi aşamaları ve hastalığı önleme yollarını şu şekilde sıraladı:
1) KOAH nasıl bir hastalıktır?
“Büyük oranda sigaranın ve diğer zararlı gaz ve parçacıkların solunması neticesinde havayollarında darlık ve akciğer dokusunda harabiyeti ile karakterize yaygın, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır.
Hastalık kendisini nefes darlığı, öksürük ve balgam çıkarma şikâyetleri ile belli eder. Hastalar nefes darlığı şikâyetlerini “bunalma, hava açlığı çekmek, nefes almak için fazla çaba harcamak” olarak da tarif ederler ve bu şikâyetleri çoğunlukla ilerleyici karakterdedir. KOAH’ın hastalar tarafından fark edilmesi ve hekimler tarafından tanı konulması zordur. Dünya genelinde önemi giderek artan küresel bir sağlık sorunudur. Bu sebeple Kasım ayının 3. Çarşamba Günü Dünya KOAH Günü olarak ilan edilmiştir.
2) Hastalar tarafından fark edilmesi ve zor tanı konmasının nedenleri nelerdir?
Yıllar süren ve yavaş ilerleyen bir hastalık olduğu için, hastalar fiziksel aktivitelerini farkında olarak veya olmayarak hastalığa adapte ettikleri için KOAH’ın temel belirtisi olan nefes darlığı fark edilemeyebilir. Yine hastalar nefes darlığını fark etseler de, bu şikâyeti yaşlılığın doğal sonucu olarak değerlendirirler. KOAH’ın diğer önemli belirtilerinden olan öksürük ve balgam çıkarma, hastalar tarafından sigara içmenin doğal bir sonucu olarak görülür. Hastalık ileri düzeylere ulaşana kadar doktora başvurmazlar. Dünya genelinde 4 hastadan 3’ü KOAH’ı olduğunun farkında değildir. Merkezimizde yapmış olduğumuz saha çalışması, her 10 hastadan 1’inin hastalığının farkında olduğunu göstermiştir. Hastalık hekimler tarafından da çok iyi bilinmiyor.
3) Küresel bir sorun olduğunu neye dayanarak söylüyorsunuz?
Dünya Sağlık Örgütü, dünya genelinde yaklaşık 384 milyon KOAH hastasının olduğunu ve her 8 saniyede bir kişi (yılda 3.3 milyon) KOAH nedeniyle hayatını kaybettiğini tahmin etmektedir. Yıllar içerisinde tüm ölüm nedenleri incelendiğinde diğer nedenlere bağlı ölüm oranları azalırken, KOAH’a bağlı ölüm oranlarının giderek arttığı göze çarpmaktadır. Tüm ölüm nedenleri arasında KOAH 1990 yılında 6. sıra iken, 2004 yılında 4. sıraya ve 2020 yılında 3. sıraya yükselmiştir.
4) Peki ülkemizde durum nedir?
Ülkemizde yapılan saha çalışmalarının ışığında 4-4.5 milyon KOAH hastasının olduğu tahmin edilmektedir. Yine Sağlık Bakanlığı’nın 2003 yılında yapmış olduğu 50 bin haneyi kapsayan “Ulusal Hastalık Yükü Maliyet Etkililik Çalışması” verilerine göre KOAH ülkemizde en sık 3. ölüm nedenidir. Yani biz ülke olarak dünyanın bir adım önünde yer alıyoruz.
5) Ülkemizin dünya ortalamasının bir adım önünde yer alıyor olmasını neye bağlıyorsunuz?
Aslında bunun birkaç nedeni var. En önemlisi ülke genelinde sigara içme alışkanlığının yaygın olmasıdır. Yine bir diğer önemli neden ise, ev içi ısınma ve yiyecek pişirme amaçlı kullanılan organik yakıtların dumanına maruziyettir. Daha az oranda etkili nedenler arasında hava kirliliği ve mesleki kaynaklı zararlı gaz ve partiküllere maruziyet sayılabilir.
6) Bu hastalığın oluşmasında tek neden sigara değil. Diğer nedenlerin önemi nedir?
Sigara en önemli neden çünkü KOAH hastalarının yüzde 85’i sigara içicisi ve 40 yaşın üzerinde sigara içicisi her 4-5 kişiden biri KOAH oluyor. Dünya genelinde 1 milyardan fazla kişinin sigara içicisi olduğunu hesaba katarsak çok önemli bir etken. Ancak artan enerji maliyetleri nedeniyle dünya nüfusunun yarısı, yani 4 milyar insan ısınma ve yemek pişirme amaçlı organik yakıtların dumanına maruz kalıyor. Bu sigara içme oranının 4 katına tekabül ediyor. Özellikle uzak doğu ülkeleri ve ülkemizin kırsal kesiminde bu maruziyet oldukça fazladır. Özellikle gelir düzeyi düşük orta ülkeler, ülkelerin de düşük sosyoekonomik kesimlerinde hastalık daha fazla görülüyor. Tozlu ve dumanlı işlerde çalışan bireylerde hastalık daha fazla ortaya çıkıyor. Dünya genelinde 500 milyondan fazla insan mesleğinden dolayı risk altındadır. Akciğerin büyüme gelişiminin olumsuz etkilendiği bireyler daha fazla KOAH riski ile karşı karşıyadır. Astım da KOAH gelişme riskini artırır. Ayrıca bu zararlı toz ve dumana hassasiyeti artıran hastalığın gelişme riskini artıran genetik faktörler son yıllarda ağırlık kazanmıştır.
7) Genetik faktörlerin hastalığın oluşumunda etkili olduğunu belirttiniz. Bunu biraz açar mısınız? KOAH’lı bir hastanın 1. derece akrabalarında hastalık oluşur mu?
Son yıllarda KOAH oluşumunda genetiğin rolüne dair oldukça fazla çalışma mevcut. Tüm sigara içenler ve özellikle ağır sigara içicileri aynı derecede etkilenmiyor. Bir hasta grubu var ki bunların sigaranın etkilerine daha duyarlı olduğu görülmüş. Bu bireylerde hastalık daha hızlı ilerliyor ve şikâyetler daha fazla oluyor. Ancak bu genetik faktörler tam olarak aydınlatılmış değil. Birden çok genetik faktörün olduğu tahmin ediliyor.
Annesi, babası, veya kardeşi KOAH’lı olan bir kişi, sigara içer veya tozlu dumanlı bir işte çalışırsa çok büyük oranda KOAH olma riskine sahiptir. Yapılan çalışmalarda bu oranın yüzde 40 ila 77 arasında değiştiği gösterilmelidir. Bu kişilerin sigara içmemesi, içiyorlarsa bırakmaları çok önemlidir. Şöyle bir benzetme yaparsak yanlış yapmamış oluruz. Genetik faktörler silaha mermiyi yerleştirmek gibidir, sigara, toz veya dumana maruz kalmak ise tetiği çekmektir. Genetiğimizi değiştiremeyiz ancak çevresel etkenleri kontrol altına alabiliriz. Tetiği çekmediğiniz sürece silah patlamayacaktır. İşte bu yüzden KOAH önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır.
8) KOAH sadece akciğerleri tutan bir hastalık mıdır? Akciğer dışı organları da etkiler mi?
Önceleri KOAH’ın sadece akciğerleri etkileyen bir hastalık olduğuna inanılırdı. Her ne kadar KOAH’a yol açan zararlı gaz ve partiküllerin giriş yeri akciğer olsa da, hastalık kalp damar, kas iskelet, endokrin, sinir, kan ve kemik iliği sistemi gibi pek çok organ ve sistemi etkilemektedir. Bu akciğer dışı etkilenmeler hastalığın seyrini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu etkilenmeler kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler, başkalarına bağımlı hale getirir ve sosyal çevresinden izole olmasına sebep olur.
9) Hastalar KOAH hastası olduklarını nasıl fark edebilirler?
45-50 yaşın üzerindeki sigara içen ya da geçmişte içmiş her kişi KOAH olabilir veya olmaya adaydır. Nefes darlığı göreceli bir şikayettir, sağlıklı bir kişi de ağır egzersiz yaptığı zaman nefes darlığı çekebilir. Karşılaştırma yapmak gerekir. Öksürük balgam şikayeti olsun veya olmasın, benzer yaşta sigara içmeyen sağlıklı bir kişiyle karşılaştırdıklarında, yürüme, spor yapma, temel fiziksel aktiviteler esnasında zorlanma, nefes darlığı hissetmeleri halinde hastalıktan şüphelenmelidirler. Bu kişilerin bir göğüs hastalıkları uzmanına başvurmaları gerekir.
10) Sigara içmeye devam eden hafif, orta ve ağır KOAH hastası düşünelim hangisinin sigarayı bırakması daha önemlidir?
Sigara ne kadar erken bırakılırsa o kadar faydalıdır. 35 yaşından sonra sağlıklı ve sigara içmeyen bireylerde solunum fonksiyonları azalır. Ancak bu azalma sigara içen kişilerde daha hızlı olur. Sigara bırakıldıktan sonra solunum fonksiyonlarındaki azalma sigara içmeyen sağlıklı bireylerdekine yakın oranda olur. Onun için hastalığın her aşamasında sigaranın bırakılması hastalığın seyrine, yaşam kalitesine olumlu anlamda katkıda bulunacaktır.
11) Son olarak KOAH’lı hastalara ne önerirsiniz?
– En başta sigara içiyorlarsa bırakmalarını, tozlu bir işte çalışıyorlarsa iş yeri önlemlerinin alınmasını mümkün olmuyorsa iş değişikliği yapmalarını
– Daha aktif bir yaşam sürmelerini, hastalıklarının elverdiği ölçüde spor yapmalarını ve yürüyüş yapmalarını
– Beslenmelerine dikkat etmelerini, ne aşırı kilo almalarını, ne de zayıflamalarını
– Hastalığın seyrini ve tedavileri değerlendirmek üzere yılda en az 1 defa doktora başvurmalarını
– İlaç tedavilerini zamanın ve doğru bir şekilde tatbik etmelerini
– Bütün hastaların her yıl ekim ayı sonu ile kasım ayı başı arasında grip (influenza) aşılarını ve 65 yaşın üzerinde olan veya kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği gibi yandaş hastalığı olan hastaların zatürre (pnömokok) aşılarını doktorlarının belirlediği takvim dâhilinde yaptırmalarını öneririm.” (Haber Merkezi)
